Covid-19 και το τέλος του κόσμου όπως το γνωρίζουμε: Τα μαθήματα μπροστά

από τον Ευελπίδη Οικονομάκη

Πλέον δεν θα υπάρχουν φιλιά, χειραψίες ή σβήσιμο κεριών πάνω σε τούρτες.  Αλλά αυτό δεν μα πειράζει. Μπορούμε να ζήσουμε με αυτές τις αλλαγές. Πολλοί πιστεύουν ότι σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα – και με τη βοήθεια καλύτερων καιρικών συνθηκών στο Βόρειο Ημισφαίριο – η παγκόσμια εξάπλωση του Covid-19 θα επιβραδυνθεί αρκετά ώστε να καταστεί διαχειρίσιμη. Οι αισιόδοξοι λένε ότι σε περίπου δύο μήνες όλοι θα λέμε αστεία για τις νέες συνήθειες ζωής όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing), που θα κάνει τη διασκέδαση πιο προβληματική. Αλλά η ζωή θα συνεχίσει να τρέχει λίγο πολύ στο ίδιο αυλάκι που έχουμε συνηθίσει στον μεταμοντέρνο κόσμο μας.

Ας ξεκινήσουμε όμως με το χειρότερο σενάριο: το Covid-19 γίνεται ανεξέλεγκτο τρένο που σκοτώνει δεκάδες εκατομμύρια, όπως έκανε η ισπανική γρίπη το 1918-20. Ωστόσο, ο ιός αυτός φαίνεται να είναι λιγότερο «δημοκρατικός» – και πολύ πιο αδιάκριτος. Είναι σχεδόν «Δαρβινικός» με τον τρόπο που τείνει να μην σκοτώνει ανθρώπους κάτω των σαράντα ετών. Τόσο η πανούκλα του μεσαίωνα όσο και η ισπανική «κυρία» είχαν μια σχετικά ομοιόμορφη κατανομή θνησιμότητας μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Με άλλα λόγια, εάν αυτό το εξαιρετικά απαισιόδοξο σενάριο ισχύσει, το Covid-19 θα κλονίσει τα δημογραφικά στοιχεία του κόσμου και θα μειώσει τη μέση ηλικία στις περισσότερες χώρες. Σίγουρα θα κάνει τους νέους να το φοβούνται λιγότερο από μεσήλικες και τους ηλικιωμένους.

Όπως οι περισσότεροι άνθρωποι σε χώρες που επηρεάζονται από το Covid-19, η πλειοψηφία των Ελλήνων εμπιστεύονται αυτά που οι αρχές τους λένε για το πώς να αποτρέψουν την εξάπλωση του ιού. Αυτή η εμπιστοσύνη, ωστόσο, έχει μια σύντομη ημερομηνία λήξης. Μόλις μία εβδομάδα από την αρχή των κυβερνητικών μέτρων, ακούγονται ήδη φωνές στους δρόμους της Αθήνας και στον Ιστό. Αυτό είναι κατανοητό. Ξεκινώντας από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, εμείς οι Έλληνες (οι περισσότεροι από εμάς) έχουμε υποστεί μια πιο απότομες πτώσεις του βιοτικού επιπέδου μας – και περάσαμε περισσότερες δυσκολίες, πόνο και θλίψη – από οποιονδήποτε άλλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Υπάρχει όμως ένα μικρό πρόβλημα.  Εκείνοι που μας λένε τι να κάνουμε και πώς να συμπεριφερόμαστε έναντι του Covid-19 είναι ακριβώς εκείνοι που είναι υπεύθυνοι για τα δεινά της χώρας εδώ και δώδεκα ολόκληρα χρόνια τουλάχιστον. Είναι λες και έχουμε έναν ληστή στο σπίτι μας όταν γίνετε δυνατός σεισμός, ο οποίος μας δίνει οδηγίες για το πώς να βγούμε από το κτίριο με ασφάλεια.

Με το Μεσογειακό μας ταμπεραμέντο, εμείς οι Έλληνες δεν είμαστε οι πιο πειθαρχημένοι ή νομοταγείς άνθρωποι.  Ο κόσμος αρχίζει ήδη να διαμαρτύρεται για τα μέτρα που εισάγει η κυβέρνηση του Μητσοτάκη στο όνομα της δημόσιας υγείας. Αυτά περιλαμβάνουν τον περιορισμό του δικαιώματος  συνάθροισης και διαδήλωσης και τη σταδιακή κατάργηση των συναλλαγών σε μετρητά υπέρ των ηλεκτρονικών πληρωμών.  Θυμωμένες φωνές ακούγονται για το πώς η κυβέρνηση δεν έχει ελαφρύνει τους φόρους και τα άλλα οικονομικά βάρη που σηκώνει ο λαός.  Όλο και περισσότεροι άνθρωποι παραπονούνται για την απουσία κυβερνητικού σχεδίου για την εισαγωγή μέτρων έκτακτης ανάγκης όπως δωρεάν υγειονομική περίθαλψη και άμεση παροχή μετρητών σε εργαζόμενες οικογένειες που αναγκάζονται να παραμείνουν στο σπίτι χωρίς άδεια ασθενείας.

Παρά την πρόοδο της σύγχρονης ιατρικής, η πανδημία Covid-19 δεν είναι κοινωνικά ουδέτερη.  Όπως και με την ισπανική γρίπη, αυτοί που ζουν σε φτωχές γειτονιές με μεγαλύτερο συνωστισμό είναι πιο πιθανό να μολυνθούν. Σε αντίθεση με πολλούς από αυτούς που δουλεύουν σε γραφεία, οι περισσότεροι εργάτες δεν έχουν την πολυτέλεια να εργάζονται από το σπίτι με Broadband, φορητό υπολογιστή και αρκετά χρήματα για να αποθηκεύουν φαγητό και φάρμακα. Εάν παραμείνουν στο σπίτι, βυθίζονται βαθύτερα στη φτώχεια. Ταυτόχρονα, δεν θέλουν να πάνε στη δουλειά και να διακινδυνεύσουν να κολλήσουν τον ιό. Πολλοί από εμάς δεν διαθέτουμε πολλά λεφτά.  Δεν έχουμε τίποτα να κάνουμε και πουθενά να πάμε. Επομένως, είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε μια μεγάλη κλιμάκωση ψυχολογικών ασθενειών – από βαθιά κατάθλιψη έως ψυχοπαθητική συμπεριφορά.

Η ανεργία αναμένεται σύντομα να εκτοξευτεί παντού. Εάν η πανδημία συνεχίσει για εκτεταμένο χρονική διάστημα, εκατοντάδες εταιρείες θα αναγκαστούν να κλείσουν. Οι κολοσσοί θα πραγματοποιούν μαζικές περικοπές και το κόστος της εργασίας θα φτάσει πάτο. Οι καπιταλιστές, φαίνεται, είναι εξίσου έξυπνοι με τον ιό Covid-19. Δεν συνειδητοποιούν ότι όταν σκοτώνει τον ξενιστή αυτοκτονείς. Όταν πάρα πολλοί άνθρωποι είναι άνεργοι και δεν μπορούν να αγοράσουν αγαθά, ο επιχειρηματικός κύκλος (business cycle) καταρρέει και κινδυνεύει το σύστημα. Η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του τριάντα συρρίκνωσε την παγκόσμια οικονομία και κατέστρεψε το διεθνές εμπόριο. Η πανδημία Covid-19 κάνει το ίδιο, μόνο με μια κολοσσιαία διαφορά. Φαίνεται ότι είμαστε τυχεροί στην ατυχία μας. Αυτή τη φορά, ένα τεράστιο πλήγμα για την παγκόσμια οικονομία δεν θα οδηγήσει σε παγκόσμιο πόλεμο.  Ο λόγος είναι απλός: οι ατομικές βόμβες που έπεσαν στην Ιαπωνία το 1945 κατέστησαν τον ολοκληρωτικό πόλεμο αδύνατο. Και παρά το προσωρινό κλείσιμο των συνόρων, είναι αμφίβολο ότι θα υπάρξει μια σοβαρή και μακροπρόθεσμη αύξηση του εθνικισμού. Αντίθετα, αυτό που βλέπουμε είναι μια άνευ προηγουμένου άνοδο της αμοιβαίας βοήθειας και αλληλεγγύης μεταξύ των εθνών και των πολιτών τους.

Το Covid-19 φαίνεται να είναι μια ανθρωπογενής καταστροφή. Αυτό είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου. Δεν διευκολύνει τις κυβερνήσεις να δικαιολογήσουν τη δική τους ανικανότητα, έλλειψη προνοητικότητας και προετοιμασία για την κρίση. Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να κατηγορήσουν τον Θεό ή τη φύση γι ‘αυτό. Συνεπώς, το “blame game” η παιχνίδι επίρριψης ευθυνών μεταξύ πολιτικών αντιπάλων θα κυριαρχήσει και με πολύ ένταση στις περισσότερες χώρες και ιδίως στην Ελλαδήτσα μας, την γενέτειρα τις δημοκρατίας.


Αυτή η πανδημία είναι χειρότερη από μια φυσική καταστροφή. Σε σύγκριση με την παγκόσμια αλλαγή του κλίματος, δημιουργεί ένα πολύ πιο έντονο και άμεσο πρόβλημα στην ανθρωπότητα. Όπως κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, οι ζωές των ανθρώπων διακόπτονται απότομα και οικογένειες χωρίζονται. Αντίθετα από τον πόλεμο, ωστόσο, η πανδημία Covid-19 ενώνει ανθρώπους και προσπερνά σύνορα. Το αποτέλεσμα που έχει είναι παρόμοιο με αυτό που θα περίμενε κανείς από μια επίθεση στον πλανήτη μας από εξωγήινους.

Ωστόσο, η αλληλεγγύη δεν διαρκεί για πάντα. Το πιο ακραίο παράδειγμα αυτής της αλήθειας είναι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ο οποίος, αν μη τι άλλο, ένωσε τους περισσότερους Ρώσους ενάντια τον εξωτερικό εχθρό, τη Γερμανία και την Αυστρία-Ουγγαρία. Το έκανε σε τέτοιο βαθμό ώστε η επανάσταση που ήταν έτοιμη να αρχίσει στην Πετρούπολη το 1914 αναβλήθηκε μέχρι το 1917.

Αυτοί που ετοιμάζονται χρόνια τώρα (κυρίως στης ΗΠΑ) για την λεγόμενη αποκάλυψη των ζόμπι (zombie apocalypse), δηλαδή άτομα με κιτ επιβίωσης και υπόγεια καταφύγια γεμάτα από αποθηκευμένα τρόφιμα, πυροβόλα όπλα και πυρομαχικά, πρέπει να νιώθουν αρκετά έξυπνοι τώρα. Μόνο μπορεί να προετοιμαζόταν εντελώς για λάθος κρίση. Όντως, αν η πραγματικότητα μερικές φορές αντιγράφει την τέχνη, τότε από όλες τις ταινίες της πρόσφατης μνήμης των οποίων τα σενάρια έχουν κάποια σύνδεση με θανατηφόρες υιικές επιδημίες, το V for Vendetta μπορεί να είναι αυτό που έρχεται πιο κοντά σε αυτό που είναι πιθανόν να βιώσουμε όταν η επιδημία Covid-19 υποχωρήσει.

Οι εθνικές κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν μια εξαιρετικά δύσκολη, αν όχι επισφαλής κατάσταση. Εάν αποδειχθεί ότι δεν είναι σε θέση να εγγυηθούν την ασφάλεια και το βιοπορισμό των πολιτών τους, θα πέσουν. Οι θεωρητικοί συνωμοσίας λένε ότι βρισκόμαστε στο προθάλαμο μιας νεοφιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης, ενός σεναρίου μεγάλου αδελφού που ενημερώθηκε από τις κινεζικές μεθόδους ελέγχου.  Τα απολυταρχικά μέτρα που επέβαλε το Πεκίνο στην επαρχία Wuhan φαίνεται να αποδίδουν καρπούς και έχουν φρενάρει την εξάπλωση του ιού (και οτιδήποτε άλλο, βέβαια).  Το κουσούρι όμως είναι ότι οι κινεζικές μέθοδοι δεν είναι κάποιες που η Ευρώπη, η Βόρεια και Νότια Αμερική και η Αφρική θα αποδεχθούν εύκολα για πολύ καιρό. Οι Κινέζοι μπορούν να αντιγράφουν ανοιχτά πολλά πράγματα από άλλες χώρες, αλλά το αντίστροφο δεν ισχύει.

Η ιστορία δείχνει ότι έντονη κοινωνική αναταραχή και επανάσταση προηγούνται πάντα από μια μεγάλη επίδειξη ανικανότητας εκ μέρους των ηγεμόνων. Η Γαλλική Επανάσταση ακολούθησε δεκαετίες παρακμής, διαφθοράς και δαπανηρών πολέμων. Η Κομμούνα του Παρισιού ήρθε μετά από την ταπεινωτική ήττα της Γαλλίας από τα στρατεύματα του Κάιζερ και τη σύλληψη του Γάλλου Αυτοκράτορα. Ομοίως, ξέσπασε η Ρωσική Επανάσταση μετά τη συντριβή της θνησιγενής δημοκρατίας το 1905, όταν η τελευταία απόλυτη αυτοκρατορία της Ευρώπης υπέστη μια συγκλονιστική ήττα στα χέρια των Ιαπώνων.

Είναι βέβαια ειρωνικό ότι τα gadgets όπως το Smartphone, τα οποία οι άνθρωποι κουβαλάνε ως σύμβολα της καπιταλιστικής προόδου, είναι στην πραγματικότητα αρκετά επαναστατικά. Έχουν κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται οδυνηρά τη γεμάτη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που αισθάνονται ότι η ζωή τους πρέπει να είναι και όπως είναι πραγματικά. Σε όλες τις χώρες, οι πολίτες παρατηρούν τη συμπεριφορά των εθνικών οικονομικών τους ελίτ, οι οποίες λειτουργούν πέρα από το έθνος και την κοινωνία. Και δεν πιστεύουν ότι η λύση στα προβλήματά τους βρίσκεται στην βίαια κατάκτηση και κυριαρχία άλλων χωρών. Χάρη στην ψηφιακή επανάσταση, υπάρχει ένας πρωτοφανής βαθμός λανθάνουσας οργής ανάμεσα σε δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη. Αυτή η οργή δεν στρέφεται εναντίον άλλων χωρών και πολιτισμών.  Αντ’ αυτού, στρέφεται εναντίον των ντόπιων ηγετών τους και της διεθνείς οργανώσεις που εκπροσωπούν (στην Ελλάδα αυτές είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα).

Το Covid-19 είναι η πρώτη παγκόσμια κρίση στην ιστορία που απαιτεί άμεση και καθολική διεθνή συνεργασία. Η πανδημία έχει καταστήσει αναγκαία τη θεμελιώδη αναδιάρθρωση της κοινωνίας. Δεν είναι η πρώτη φορά που μια μεγάλη κρίση δείχνει ότι η ανθρώπινη πρόοδος, ακόμη και η επιβίωση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον αγώνα κατά της ανισότητας.

Οι πολίτες κάθε χώρας ελπίζουν ότι ο αριθμός των μολυσμένων ανθρώπων και των θανάτων δεν θα αυξηθεί σε άλλες χώρες – ακόμη και εκείνες που είναι παραδοσιακοί εχθροί. Ποτέ άλλοτε, για παράδειγμα, ιατροί εμπειρογνώμονες δεν συνεργάστηκαν τόσο έντονα όσο τώρα. Η κρίση Covid-19 έχει τονίσει την ενότητα του πλανήτη μας.

Ένα πράγμα είναι βέβαιο: έχουμε διασχίσει τον Ρουβικώνα. Σε λίγες μόνο εβδομάδες, η υφιστάμενη κοσμοθεωρία (Weltanschauung) έχει υποστεί τεράστια αλλαγή. Είναι πλέον αδύνατο τώρα να επιστρέψουν οι ηγέτες των μεγάλων «παικτών» του κόσμου – οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα, η Ρωσία και η Ευρωπαϊκή Ένωση – στο status quo ante. Ποιος θα συμφωνήσει με τα τρελά χρήματα που δαπανώνται μέχρι στιγμής για στρατιωτική δύναμη και τεχνολογία; Το Covid-19 αντιπροσωπεύει όχι μόνο ένα ισχυρό πλήγμα για τα στρατιωτικό-βιομηχανικά συγκροτήματα του πλανήτη, αλλά και την ίδια την παρόρμηση να ασκεί πολιτική με «άλλα» μέσα.

Αυτή είναι μια κρίση που θα μας επηρεάσει όλους με τρόπους που δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Αλλά η κοινωνικοοικονομική και πολιτική αναταραχή που εξαπολύει θα είναι εξαιρετικά επαναστατική.

Με τις φήμες που κυκλοφορούν στην Αθήνα μιας επικείμενης απαγορεύσεις κάθε είδους κυκλοφορίας (lockdown), η οικογένειά μου και εγώ καλέσαμε ένα ζευγάρι για δείπνο πριν λίγες μέρες. Ο άνδρας είναι ένας άλλος δάσκαλος στο λύκειο όπου δουλεύω.  Η γυναίκα του συμβαίνει να είναι ο χειριστής ενός κορυφαίου υπουργού του Κυριάκου Μητσοτάκη.  Ενοχλητικά, μιλούσε στο Smartphone της όλο το γεύμα. Αλλά σε δύο ξεχωριστές περιπτώσεις, την άκουσα να λέει στον συνομιλητή της ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε σύντομα να έχει μια «επαναστατική κατάσταση» στα χέρια της. Αυτό μπορεί να είναι μια υπερβολική αντίδραση στη φρενήρη εξέλιξη των γεγονότων. Από την άλλη πλευρά, όμως, περίπου 1.000 νέοι αγνοούσαν κυβερνητικές οδηγίες και πραγματοποίησαν αντιφασιστική διαδήλωση στη Λέσβο. Η πανδημία Covid-19 οδηγεί τον κόσμο σε επικίνδυνα, αχαρτογράφητα νερά. Ό, τι και να συμβεί, δεν θα είναι το τέλος του κόσμου. Αλλά θα είναι το τέλος του κόσμου όπως το ξέρουμε.





Επιστροφή στο trelokouneli.gr

 
ΔΗΜΟΦΙΛΕΣΤΕΡΑ




Δεν υπάρχουν σχόλια

Από το Blogger.